“Juanito de CHANTEIRO” e as Festas Patronais

”Juanito de CHANTEIRO” chamábase Juan Solla CHANTEIRO e debeu nacer ao final da segunda metade do Século IXX.

Era un dos poucos veciños que levaban o apelido CHANTEIRO. O último que recordamos foi o seu sobriño Angel Solla CHANTEIRO “Gelino”, falecido fai apenas uns anos. Este apelido, con todo, segue existindo noutros lugares e sobre todo na Arxentina.
”Juanito de CHANTEIRO” era un personaxe popular nos tempos da nosa xa afastada nenez e adolescencia.
Padecía certa deficiencia psíquica, frecuente na época. Vivía cos seus familiares na Cacheneria chanteiresa e pasaba a maior parte dos días metido no monte, apastando as vacas e recollendo leña e piñas. Tamén recollía raices de "zarzaparrilla" na zona do "Cruceiro" de Chanteiro, para vender as farmacias
Era coñecido e tiña amizade cos soldados das baterías de costa de Segaño e Coitelada, os cales facíanlle obxecto de chanzas, bromas e chirigotas. Pero é que a Juanito lle agradaba todo isto.

Gustábanlle tamén mirar as mulleres e éstas disfrazábano polo Antroido e levábano nas súas comparsas. Vestido de oso e amarrado cunha corda, as mulleres dicianlle: ¡dá un saltiño, Juanito!. E Juanito saltaba o tempo que dicía ¡qué te trisco!.

Chegou a ter unha noiva, que era unha criada de cociña nunha casa de Montefaro e que lle dicían "A Paraxoia"

Pero Juanito tiña tamén unha afección musical: tocar o tambor.
Ata o levaba o “Monte do Cabalo”, onde practicaba mentres coidaba as vacas. Por veces levaba unha folla de papel a modo de solfa que colgaba nun toxo, coma se estivese lendo a música e en certas pasaxes da súa percusión repetía aquilo de “agora teño que redobrar”.
Juanito xunto co gaiteiro Albino Rebón, formaban un dúo que tocaba nas alboradas das festas patronais; non só da parroquia se non que tamén os chamaban doutras localidades da comarca.
Albino Rebón, como unha maioría de homes da época había estado nas Américas.
De regreso e cun “parche pirata” nun ollo que tiña baleirado, dedicábase aos labores propios dunha casa de labranza. Pero temén instalou nunha adega unha fragua de carbón “A forxa” onde facía traballos de ferreiría.

Varios días á semana, á tardiña xa, sacaba a súa “gaita grileira” que él chamaba “a gaita do peto” polo seu pequeno tamaño. E alí na “eira de mallar o trigo” ensaiaba as suas tocatas con Juanito de CHANTEIRO.
Xuntos, tocando nos seus percorridos polos primitivos camiños de terra, pasaron multitude de peripecias anécdotas e feitos curiosos.

=========================

Incluímos algunhas fotos antigas das festas patronais. Das poucas que debe haber desa época, porque ninguén tiña cámara fotográfica e os fotógrafos profesionais non viñan a CHANTEIRO por estar moi mal comunicado. Unicamente polos días de festa, que recordamos os “fotógrafos do paxariño”, co seu trípode e cámara con manga de onde extraían o cliché para o seu revelado instantáneo que efectuaban nun prato con auga e acedo. Conservamos algúns destes retratos amarelados e deteriorados.
A primeira foto debe ser a máis antiga, por canto o encintado das pedras con cal, da porta románica da ermida, parece como máis recentemente realizado.
Na seguinte as liñas de cal xa están máis deterioradas pola choiva e o tempo. Tamén a mata vexetal que crece entre as pedras está máis desenvolvida.

O gaiteiro que aparece nestes festexos podería ser Albino Rebón nos seus anos novos, aínda que sen Juanito. Pero podería ser seguramente algún outro de fóra do lugar, porque aquí estaba “O tio Cucheiro” que tocaba a gaita pouco e ao que lle puxesen de mote “O tío Carmiña”, porque soamente sabía tocar a peza “Vai bailar Carmiña”.

As outras fotos xa foron sacadas no lugar do “Campo dá Rega” onde se celebraban as verbenas e no atrio de Cervás, quizáis nun día de San Pedro.

"PEPE COIRA" - Músico de Chanteiro

Naceu Pepe Coira en plenos "Anos dá fame", alá polos anos da Segunda Guerra Europea.

De pequeno, facía o que nos era común a todos os nenos de Chanteiro: correr, xogar, botar a flotar os barquiños feitos de madeira ou de casca de piñeiro e noces, nos ríos-lavadoiros de Outeiro, Grela, Xurxo ou Cal. Iso cando non estaban as mulleres lavando e tendendo a clareo.
Ao redor dos oito anos marchou a vivir a Ferrol, por razón do traballo do seu pai. Pero seguía vindo a Chanteiro, a casa da súa avoa Amalia, case todos os fins de semana e en vacacións.

Gustáballe moito a caza de paxaros. Para iso usabamos unhas paxareiras feitas de carabullos de bimbio que armabamos nas hortas poñéndolles unhas faragullas de pan de mainzo ou grans de trigo.
Nelas apresabamos merlos e gorrións principalmente.
Pero "Pepiño de Coira", destacaba sobre todo no uso do "tirabalas ou tirachinas", que construïamos tamén cunha "galla" apropiada de rama de árbore, dúas tiras de goma extensible e unha banda de coiro onde se puña a munición que era normalmente pedreciñas, aínda que Coira chegou a usar anacos metálicos, para facer mellor impacto.
Os gorrións grosos, estorniños, merlos e pombos caían a ducias das árbores, cables do tendido, postes e ata ao voo. Tambien caían algunhas lámpadas do alumado, principalmente as fundidas para que fosen repostas.
A puntería de Coira era fabulosa, non fallaba tiro. No inverno cazaba avefrías para comer fritas e asadas.

Pero, aparte de todo isto prestáballe especial atención á música, sempre de oído.
Collía calquera instrumento, aínda que fóra de xoguete e empezaba a sacar notas e melodías.
Sabíase que viñera Coira porque sentíanse sons musicais na casa da avoa Amalia, no lugar do Outeiro. Podía ser a harmónica, punteiro, acordeón, gaita, frauta ou saxofón.
Á gaita téñolle feito eu os roncóns de canas que tiña Amalia na súa horta e as palletas de pel da dura cana dos mangos das escobas, ben desbastadas con anacos de cristal e colocadas sobre un canutillo de lámina de aluminio e recubrindo logo con fío. Así se aforraba de compralas en Montalvo en Ferrol.

Aos doce ou catorce anos era Coira "O Mago da Harmónica" que participaba nos concursos das emisoras de radio: "Camino a la Fama" de Radio Ferrol e "Desfile de Estrellas" de Radio Nacional de España en Coruña. Triunfaba nas eliminatorias e conquistaba os trofeos e títulos finalistas.

Eran famosas as súas interpretacións de "Capricho Tirolés" e a polka do "Barril de Cervexa", máis coñecido en Ferrol como "Galatea", xa que se cantaba con esta letra: "Ti Galatea/ es o barco mellor/ que se cimbrea/ desde babor a estribor/ ...."
Ademais Coira tamén participaba nos festivais do Jofre, Rena, etc.
Despois coa gaita xa actúaba en romarías, alboradas e pasarrúas. E ademais onde fose preciso armar argalladas en tascas e charangadas.
Nin que dicir que tamén actuou en moitas Agrupacións Folclóricas e Coros de Ferrol e comarca.
A súa fama levoulle a fichar así mesmo en "Cantigas dá Terra" de Coruña. E esta insigne formación galega mandouno a Francia como mestre gaiteiro da "Casa de Galicia" en París.

Alí pilloulle a revolta do "Maio do 68", e ao volver a Ferrol pasou uns días detido na Comisaría, onde foi interrogado das súas actividades en Francia. Todo iso a pesar de que o seu pai era militar de Infantería Mariña e mutilado no bando de Franco.
Pepe Coira traballou de cristaleiro pero o compaxinaba actuado como músico en grupos e orquestras tales como o "Grupo J-5", "Sensación", "Ruada" e outras máis. Aquí xa empregaba como instrumento o saxofón, aínda que temén facía exhibicións de frauta, gaita e harmónica. Tal como ségueo facendo aínda.
Porque actualmente e en idade de xubilado, segue actuando no trío "La Clave", con ocupación e contratos continuados, sen que lle afecte para nada a actual crise.
Os seus boleros, merengues, pasodobres, guarachas e muiñeiras arrasan nas salas de festas, verbenas, vodas e guateques nos centros da terceira idade.

"A VOLTA DE AMALIA"

Falando de Coira non se pode deixar de mencionar á súa avoa "Amalia".

"Amalia" era unha viúva entrañable, festeira e parrandeira.
Na súa casa do Outeiro chanteirés era onde Coira ensaiaba a súa música e tamén onde "Lolo do Outeiro", fillo de Amalia e tío de Pepe Coira, preparaba os dispositivos para os famosos en toda a comarca "Antroidos do Carnaval".

Ademais a Casa de Amalia era tan coñecida que daba nome a unha das principais curvas da estrada de Chanteiro, a que dá entrada ao mesmo camiño do Outeiro, coñecida devandita curva como "A Volta de Amalia".

Aquí temos a foto de Amalia bailando co meu avó Manolo Rebón e o meu pai Sotero. Por detrás están as gaitas de Coira e outro compañeiro nun día da Festa da Mercé, ao redor de comezos dos anos sesenta do pasado século XX.

.

Memoria do fusilamento no 1938 da mugardesa AMADA GARCIA RODRIGUEZ

Recordos
Nos longos faladoiros das noites invernais, anos 50 sen radio nin TV, en casa dos meus avós en Chanteiro, ademais de xogar á brisca e tomar algo, familiares e veciños comentaban e sacaban a rememorar as atrocidades e escarnios da represión franquista, sempre en voz baixa polo costume e temor a ser delatados.
Na miña atención de neno, causaba un tremendo impacto os relatos comentados, entre os que sobresaía a historia do fusilamento da moza mugardesa "Amadita", que dicían fose asasinada acusándoa de bordar unha bandeira republicana.

FOTO: Susete Ferrol, 27 Xaneiro 2012

HOMAXE A "AMADITA" DE MUGARDOS

Ferrol, 27-01-2008

Gabriel Toimil e a súa familia recordaron a figura da súa nai, fusilada no ano 38 no castelo de San Felipe.Do acto dan conta diversos xornais:
Diario de Ferrol e La Voz de Galicia, entre outros.

Caraveis vermellos e bandeiras republicanas combateron a choiva no castelo de San Felipe para honrar a memoria de Amada García Rodríguez, que aínda que pasou á historia como a muller que bordou unha bandeira do partido comunista de España, a realidade di que morreu por ser unha muller politicamente activa, boa oradora e toda unha líder, cuestións que non aceptaron os sectores máis conservadores da sociedade mugardesa.

O fillo, Gabriel Toimil, que perdeu á súa nai cando só tiña tres meses de idade, estivo presente neste acto, xunto á súa filla e demais descendencia, deixando no acto algo máis que un recordo, moito sentimento e agarimo para unha muller que foi fusilada en San Felipe xunto a outros compañeiros.

Sobre o lugar que despediu a Amada, depositaron ramos e coroas a Asociación Memoria Histórica Democrática de Ferrolterra, Fuco Buxán e o PSOE, ademais da do seu fillo e familiares, na que destacaba o lema “Liberdade e Democracia”.

FOTO: Susete Ferrol 27 Xaneiro 2012

O castelo acolleu neste septuaxésimo primeiro aniversario do falecemento de Amada García a numerosas persoas, entre as que se atopaban representantes de entidades e grupos políticos como EU e BNG.
Nun emotivo discurso, prologado pola música do gaiteiro Tonecho Varela que entoou a peza de Fachendosos Henríquez “Mariquiña Puga”, Gabriel Toimil recordou á súa nai e aos seus compañeiros pero tamén a quen foron os causantes do fusilamento dunha muller que, no momento do seu xuízo, levaba en o ventre ao propio Gabriel.

Así, puxo nome aos “asasinos e delatores” e citou, tal e como recolleu a súa nai nunha carta dirixida ao seu marido, ao alcalde de Mugardos, Manuel Vázquez Fariña (de quen Amada consideraba que actuou por vinganza ao ser rexeitado cando “tiroulle os tellos”, sinalou o seu fillo), Manuel Fontán, Esteban Cortizas, Eduardo e Venancio Porta, Xosé Cartelle, Juan Rabina e Bayolo.

A vila republicana de Mugardos, como recordou o fillo da homenaxeada, “volveuse fascista” e puxo ante os fusís das hordas a “Amadita”.

Moitos foron os que recordaron a esta muller, símbolo de todas as mulleres de Ferrolterra que foron represaliadas pola ditadura franquista. A presenza de mozas descendentes desta mugardesa asegura a Amada un posto importante na súa memoria e na colectiva.

BIOGRAFIA

Amada García Rodríguez (Mugardos, 1911 - Ferrol, Xaneiro de 1938).

Militante comunista na vila galega de Mugardos, detida cando estaba embarazada, foi fusilada así que tivo o seu fillo, en Castelo de San Felipe, xunto a outras sete persoas, polos militares franquistas alzados contra a legalidade republicana.

Amada García era unha moza militante do Partido Comunista na vila de Mugardos, preto de Ferrol (Galicia).
Activa na súa militancia, protagonizaba mitins, comicios e outras actividades raramente asumidas por mulleres, o que provocaba o escándalo dos sectores máis reaccionarios da sociedade da altura.

O acceso ao poder dos falanxistas e militares fascistas que protagonizaron o golpe de estado liderado polo xeneral Francisco Franco en 1936 deu pasaxe a unha enorme represión en toda Galicia, en especial dura e extensa na comarca de Ferrol.

Centos de persoas morreron nela sen xuízo ou con farsas procesuais orientadas á punición por motivos políticos.

Amada foi detida cando se atopaba embarazada, o que fixo que o seu consello de guerra e posterior execución aprazásese ata o nacemento do fillo Gabriel.
Á espera dese momento, estivo presa no Cárcere de Mulleres de Ferrol, ata ser conducida a Castelo de San Felipe, prisión militar en as marxes da ría de Ferrol.

Alí foi executada, dous días despois de ter o fillo, por un pelotón de fusilamento en xaneiro de 1938, no mesmo día en que tamén foran asasinados, no mesmo lugar, outras sete persoas da mesma comarca:
Juan Xosé Teixeiro Leira, Xosé María Montero Martínez, Anxo Roldos Gelpi e Antonio Eitor Caniza, de Mugardos; Ramón Rodríguez López e Xaime González Pérez, de Ares; e Xermán Lopez García, de Cabanas.

O consello de guerra que lle foi imposto estivo cheo de irregularidades, incluídas declaracións falsas asinadas sen saber por testemuñas analfabetas e ameazas e multas ás testemuñas da defensa.

Fontes orais afirmaron que houbo un movemento de solidariedade entre os presos para evitar o fusilamento da moza mugardesa, e que inclusive os soldados tiveran que repetir os disparos, tras ter evitado alcanzala no primeiro refacho.

Quedando só ela en pé, o oficial ordenou, moi enfadado, repetir o lume contra a muller, que caeu ferida de morte.

Amada García figura xa na recente memoria histórica de Galicia.
A súa filla primoxénita, influída polo clero volveuse monxa, mentres o recentemente nado, Gabriel, entregado primeiro ao pai, foi para rematar criado por unhas tías moi católicas.

A irmá de Amada entrou no mosteiro de Eiris, mentres unha amiga da nai, María Xosé Leira, abandonou Galicia tras serlle conmutada a pena de morte por ter bordado unha bandeira comunista e ser fusilado o marido, un mestre de escola da comarca.

Na actualidade, o fillo de Amada, Gabriel, visita todos os anos o muro de castelo onde a nai foi fusilada, mentres continúa a denunciar e difundir o acaecido á súa nai, e a falta de recoñecemento das institucións actualos para as vítimas do fascismo en Galicia.

Outras Webs e Blogues fanse oco deste feito.